نۆۋەتتىكى بۆلەك :ئۆلۈم ۋە دەپنە
دەرس مېيىتنىڭ نامىزىنى چۈشۈرۈش ۋە ئۇنى دەپنە قىلىش
جىنازە نامىزى كەلگەن بارلىق مۇسۇلمانلارغا پەرزدۇر، ئۇلارنىڭ ھەر بىرى ئۈچۈن ئەمەس. بۇ بىر جامائەت مەجبۇرىيىتى بۇلۇپ، ئەگەر ئۇلارنىڭ بەزىلىرى مېيتنىڭ نامىزىنى چۈشۈرسە، قالغانلىرىدىن گۇناھ ساقىت بۇلىدۇ. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام جىنازە نامىزىغا قاتناشقان كىشىگە كاتتا تاغدەك ساۋاپقا ئېرىشىدىغانلىقى توغرىسىدا خۇش خەۋەر بىرىپ مۇنداق دېگەن: «كىمكى جىنازىغا، ناماز ئۇقۇلغانغا قەدەر قاتناشسا، بىر قىرات ساۋاپقا ئېرىشىدۇ، كىمكى دەپنە قىلىنغانغا قەدەر قاتناشسا، ئىككى قىرات ساۋاپقا ئېرىشىدۇ. ئىككى قىرات دېگەن نېمە؟ دېيىلدى: ئۇ: ئىككى چوڭ تاغقا ئوخشاش» دېدى. (بۇخارى رىۋايتى:1325، مۇسلىم:945).
جىنازىغا قاتنىشىشنىڭ پەزىلىتى
جىنازىغا قاتنىشىش ۋە ئۇنىڭغا ئەگىشىشنىڭ نۇرغۇن پايدىسى بار بۇلۇپ، بۇنىڭ ئىچىدىكى ئەڭ مۇھىمى: ئۆلگۈچىنىڭ نامىزىنى چۈشۈرۈش، ۋە ئۇنىڭغا شاپائەت قىلىش ۋە دۇئا قىلىش ئارقىلىق ھوقۇقىنى ئادا قىلىش، ۋە ئائىلىسىدىكىلەرنىڭ ھوقۇقىنى ئادا قىلىش، ئۇلارنىڭ ئۈلۈم مۇسىبىتىدە سۇنغان كۈڭۈللىرىنى ياساپ قۇياش، ۋە جىنازىغا ۋە دەپنىگە قاتناشقۇچىلارنىڭ كاتتا ساۋاپقا ئېرىشىشى، ۋە يەنە قەبرىستانلىقنى كۆرۈش ئارقىلىق ۋەز-نەسىھەت ۋە ئىبرەت قاتارلىق پايدىلار باردۇر.
1-جىنازا نامىزى جامائەتتە ئوقۇلىشى مۇستەھەپدۇر، ئىمام جامائەت نامىزىغا ئوخشاش جامائەتنىڭ ئالدىدا تۇرىدۇ.
2-مەرھۇم جامائەت بىلەن قىبلە ئارىسىغا قويۇلۇدۇ، ئىمام ئەركىشىنىڭ بېشىدا، ئايالنىڭ ئوتتۇرىسىدا تۇرىدۇ، (ئەبۇ داۋۇدنىڭ:3194) رىۋايتىدە پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامدىن شۇنداق نەقلە قىلىنغان
-
بىرىنچى تەكبىر
ناماز ئۇقۇغۇچى قولىنى مۈرىسىگە ياكى قۇلىقىنىڭ يۇمشىغىغا قەدەر كۆتۈرۈپ بىرىنچى تەكبىرنى ئېتىدۇ، ئاندىن ئوڭ قولىنى سول قۇلىنىڭ ئالقىنىنىڭ ئۈستىگە قىلىپ كۆكرەكىگە قۇيۇدۇ، ئاندىن "ئەئۇزۇ بىللاھنى ئۇقۇيدۇ" فاتىھە سۈرىسىنى ئۇقۇسا مەخپىي ئوقۇيدۇ. سۇبھانەكەللاھۇممەنى ئۇقۇسا فاتىھەنى ئۇقۇمايدۇ.
ئىككىنچى تەكبىر
ئاندىن ئىككىنچى تەكبىرنى ئېتىپ، پەيغەمبەرئەلەيھىسسلامغا دۇرۇت ئۇقۇيدۇ مەسىلەن: «اللهم صل وسلم على نبينا محمد» دېگەندەك، ئەگەر ئۇ نامازدىكى دۇرۇتنى ئۇقۇسا ئەڭ مۇكەممەل تېخىمۇ تولۇق بولىدۇ. ئۇنىڭ تەسۋىرى: (ئاللاھۇممە سەللى ئالا مۇھەممەد ۋە ئالا ئالى مۇھەممەد، كەما سەللەيتە ئالا ئىبراھىم، ۋە ئالا ئالى ئىبراھىمە ئىننەكە ھەمىدۇن مەجىد. ئاللاھۇممە بارىك ئالا مۇھەممەد، ۋە ئالا ئالى مۇھەممەد، كەما بارەكتە ئالا ئىبراھىم ۋە ئالا ئالى ئىبراھىمە ئىننەكە ھەمىدۇن مەجىد)
ئۈچىنچى تەكبىر
ئاندىن ئۈچىنچى تەكبىرنى ئېتىپ، مەرھۇمغا ئاللاھ ئۇنىڭ قەلبىگە ئىلھام قىلغان تىلىغا جارى قىلغان رەھىم-شەپقەت، مەغپىرەت، جەننەت ۋە ئۇستۈن مەرتىبەلەر بىلەن دۇئا قىلىدۇ، ئەگەر ئۇ پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامدىن نەقىل قىلىنغان بىر قىسىم دۇئالارنى يادا بىلسە تېخى ياخشى.
پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامدىن نەقلە قىلىنغان دۇئالار ئىچىدە: «ئاللاھۇ ممەغفىرلە ۋەرھەمھۇ، ۋە ئافھى ۋەئفۇ ئەنھۇ، ۋە ئەكرىم نۇزۇلە، ۋەۋەسسىئمۇدخەلەھۇ، ۋەغسىلھۇ بىلمائى ۋەسسەلجى ۋەلبەرەد، ۋەنەققىھى مىنەلخاتايا كەما يۇنەققەسسەۋبۇل ئەبيەزۇ مىنەددەنەس، ۋەئەبدىلھۇ دارەن خەيرەن مىن دارھى، ۋە ئەھلەن خەيرەن مىن ئەھلىھى، ۋە زەۋجەن خەيرەن مىن زەۋجىھى، ۋە ئەدخىلھۇل جەننەتە، ۋە ئەئىزھۇ مىن ئازابىل قەبرى ۋە مىن ئازابىننار» مەنىسى: «ئى ئاللاھ! ئۇنى مەغپىرەت قىلغىن ۋە ئۇنىڭغا رەھىم قىلغىن، ئۇنى سالامەت قىلغىن ۋە كەچۈرۈم قىلغىن، ئۇنىڭ تۇرالغۇسىنى ئىززەتلىك قىلغىن، ئۇنىڭ قەبرىسىنى كەڭرە قىلىپ بەرگىن، ئۇنى سۇ قار ۋە مۆلدۈر بىلەن يۇيۇپ، گۇناھلاردىن پاك قىلغىن. مەينەت نەرسىلەردىن ئاق كىيىم پاكلانغاندەك، ئۇنى خاتالىقتىن پاكلىغىن، ئۇنىڭغا ئايرىلغان ئۆيېدىن ياخشىراق ئۆي، ۋە ئائىلىسىدىن ياخشى ئائىلە، ۋە تۇرمۇش ھاياتىدىكى ھەمراھىدىن ياخشى ھەمراھ بەرگىن. ئۇنى جەننەتكە كىرگۇزىپ قەبرى ئازابى ۋە دوزاخ ئازابىدىن قۇتۇلدۇرغىن» (مۇسلىم رىۋايتى:963).
تۆتىنچى تەكبىر
ئاندىن تۆتىنچى تەكبىرنى ئېتىپ، بىر مەزگىل تۇرۇپ، ئاندىن ئوڭ سول تەرېپىگە سالام بىرىدۇ.
جىنازا نامىزى مەسچىتتە ياكى مەسچىتنىڭ سىرتىدا تەييارلانغان ئالاھىدە جايدا، ياكى قەبرىستانلىقتا ئوقۇلسا دۇرۇس. بۇلارنىڭ ھەممىسى پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامدىن كەلگەن.
مېيىتنى تىز سۈرەتتە تەييارلاپ نامىزىنى چۈشۈرۈپ، قەبرىستانلىققا ئېلىپ بېرىپ دەپنە قىلىش سۈننەتتۇر. ئەبۇ ھۇرەيرە رەزىيەللاھۇئەنھۇنىڭ ھاۋالىسى بىلەن، پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ مۇنداق دىگەنلىكى رىۋايەت قىلىنىدۇكى: «دەپنە مۇراسىمىنى تېز بىر تەرەپ قىلىڭلار، ئەگەر ئۇ سالىھ بولسا، ياخشىغا ۋاقتىدا يەتكۆزگەن بۇلىسىلە، ئەگەر باشقىچە بولسا بوينۇڭلارنى ئېغىر يۈكتىن يەڭگىتىسىلەر». (بۇخارى رىۋايتى:1315، مۇسلىم:944).
جىنازىغا ئەگەشكەنلەرنىڭ ئۇنى كۈتۈرۈشكە قاتنىشىشى تەشەببۇس قىلىنىدۇ، ئاياللار ئەمەس، ئەرلەر كۈتۈرىدۇ، پىيادە جامائەتلەرنىڭ بىر بۈلىكى ئالدىدا ۋە بىر بۈلۈكى ئارقىسىدا بولۇشى سۈننەتتۇر.
مېيىتنى دەپنە قىلىشتا رىئايە قىلىشقا تېگىشلىك ئىشلار.
دەپنە مۇراسىمىغا قاتناشقانلارنىڭ دەپنە دىن كېيىن مېيىتلاغا جاۋاپتا تېيىپ كەتمەسلىكىگە ۋە مەغپىرەتكە ئېرىشىشكە دۇئاقىلىشقا تەشەببۇس قىلىنىدۇ. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام دەپنە قىلىشنى تۈگەتكەندە، قەبرىنىڭ يېنىدا تۇرۇپ: «قېرىندىشىڭلارغا مەغفىرەت تەلەپ قىلىڭلار، ۋە ئۇنىڭغا جاۋاپتا تەمتىرمەسلىكنى سۇراڭلار، ئۇ ھازىر سوراققا تارتىلىۋاتىدۇ» دېدى (ئەبۇ داۋۇد رىۋايتى:3221).
