د ژمي موسم اړوند احکام او مسائل: دا مهال برخه
درس په ژمې کې د لمانځه او روژې ځينې احکام او مسائل.
د ژمي په سخته يخنۍ کې یه کتلی شي چې خلک لمانځه ته راتللی شي او که نه، که خلک لمانځه ته راتللی شو، نو اذان به په خپل حالت باقي پاتي وي.
خو که د ژمې یخني دومره سخته ډيره وي چې په هغې عام خلک نه شي کولی چې د لمانځه لپاره مسجد ته راشي نو بیا به مؤذن په خپل اذان کې داسي وايې: چې خبر دار لمونځونه په خپلو کورونو کې وکړي، نو په دې سره به خلکو ته خبرداری او اجازه وشي تر څو لمونځونه په خپلو کورونو کې ادا کړي.
عبد الله ابن عمر په يوه سخته يخه شپه کې د ضجنان نومې ځاې چې د مکې خواته يو غر دی اذان وکړ، او په خپل اذان کې دا خبر داری ورکړ، چې لمونځونه په خپلو کورونو کې ادا کړي، او بیا يې وويل: چې نبي کريم صلی الله علیه وسلم به خپل مؤذن ته په سخته يخه شپه او د سفر په مهال او د باران په شپه دا حکم کولو تر څو خلکو ته په خپل اذان کې خبر داری ورکړي چې په خپلو ځايونو کې لمونځو نه ادا کړۍ.
خلک د ژمي په موسم کې د ځان ګرمولو په خاطر اورونه بلوي ترڅو خپل ځانونه ګرم کړي، کله کله د اور د قبلې مخامخ وي، غوره خو داده چې اور بايد د قبلې په لور نه وي تر څو مجوسیانو سره مشابهت او یو شان والی رانشي، بل دا چې په اور ليدلو سره لمونځ کونکی په خپل لمانځه کې بي پرواه کيږي، خو که ډير سخت اړتیا وي تر څو ځان ګرم کړي او د ځاې بدلون نه کيږي نو بیا باک نلري.
-
دوه لمونځونه په يو ځاې جمع کول:
د دوه لمونځونو په يو ځاې چمع کول هغه داسي کيږي چې د ماسپښين لمونځ د مازديګر لمونځ سره یو ځاې ادا کول، همدغه شان د ماښام لمونځ د ما خو ستن د لمانځه سره يو ځاې ادا کول، نو دوه لمونځو نه د دواړه د يو لمانځه په وخت کې ادا کول، که جمع تقدیم ( د وهم لمونځ د لمړي لمانځه په وخت کې ادا کول، لکه د مازديګر لمونځ د ماسپښين د لمانځه سره د ماسپښين د لمانځه په وخت ادا کول او همدغه شان د ماخوستن لمونځ د ماښام د لمانځه سره د ما ښام د لمانځه په وخت کې ادا کول، د يته جمع تقدیم وايې، اوکه چې د ماسيښین لمړنځ روستو کوي، او د مازيګز د لمانځه سره يې د مازيکز په وخت کې ادا کړي. خو دا هغه وخت چې دوو لمونځونو د يوځاې جمع کولو لپاره شرعي سبب د پو ځاې کولو شتون ولري.
هغه عذرونه چې دوه لمونځونه په يوځاې جمع کولو لپاره د جواز سبب ګرځي او د ژمي په موسم کې د هغې شتون ډير وي ځېنې د هغې يوباران دی ځېنې عالمان بیا د باران سره سخته یخه سیلۍ هوا او واورې کو څه چې لارې بندوي هم يوځاې کړي دي، همدغه شان هغه خټې چې لارې بندوي هم يو عذر دی.
-
په اصل کې شرعي حکم دادي چې مسلمانان بايد لمونځونه په خپل ټاکلی وخت کې ادا کړي، د الله پاک وينا ده: { فَإِذَا اطْمَأْنَنتُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ ۚ إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَّوْقُوتًا}النساء :103. بېشكه لمونځ له شروع نه په مومنانو باندې په (معلومو) وختونو كې فرض كړى شوى دى. نو په همدي بنیاد دوه لمونځونه په هغه وخت کې يوځاې ادا کول شرعي جواز لري چې د جواز شرعي عذر شتون ولري، د عمر بن خطاب او عبد الله بن عباس و نورو صحابه کرامو نه دا خبره نقل ده چې د شرعي عذن هپرته دوه لمونځونه په يو ځاې ادا کول لویه ګناه ده.
هغه څوک چې په جماعت سره لمونځ نه کوي لکه هغه ښځه چې مهواري د حیض مریضه وي يا بل مریض وي يا هغه څوک چې په جماعت سره د لمونځ کولو پابند نه وي نو هغوې بايد هم دوه لمونځونه په يوځاې جمع نه کړي ځکه چې لمونځ په خپل وخت کې ادا کول فرض دي او دوې اړتیا نلري چې دوه لمونځونه يوځاې ادا کړي، همدغه شان چې کله عذر پاې ته ورسيږي مخکې له دينه چې دوهم لمونځ هم وکړي نو بايد هغه دوهم لمونځ په خپل وخت ادا کړي.
د دوه لمونځونو په يو ځاې جمع کولو کې يواځې يو اذان بسنه کوي خو د هر لمانځه لپاره به اقامت کوي، او د لمانځه نه بعد به سنت او اذکار وکړي.
په ځېنې مسجدونو کې د دوه لمونځونو په يوځاې ادا کولو په سر اختلاف جوړيږي، مګر اصل داده چې ددي شرعي حمکم مسؤل او زموار د مسجد امام دی هغه بايد په دې هکله بشپړ کوشش وکړي او د نورو پوهانو سره بايد مشوره وکړي ترڅو د دې شرعي حکم په هکله بشپړ معلومات را ټول کړي او پوهه تر لاسه کړي، او د مسجد کډونوال بايد د اختلاف او شور شرابې نه ډډه وکړي.
په ځېنې ديني اثارو کې راغلي دي چې د ژمي موسم د مؤمن مسلمان لپاره د سپرلي پشان د خير موسم دی، دا ځکه چې د ژمي پّ موسم کې شپه اوږده وي نو تهجد وکړي او ورځ يې لڼډه وي نو روژه ونیسي، او د ژمي موسم ته سپرلی ځکه ویل شوی دی چې مؤمن مسلمان د عبادت په باغيچو کې سیال او خوشحالي کوي، ځکه چې کولی شي د ژمي په موسم کې پرته د څه ډير تکلیف او زیار نه ډيري روژې و نیسي، او همدغه شان مؤمن مسلمان د ژمي په موسم کې کولی شي چې پرته د څه ډیر کلیف او زیار نه د شپې تهجد لمونځ وکړي ځکه چې شپي اوږدې وي نو خوب يې هم پوره کيږي او د شپي تهجد هم کولی شي.
په ځېني ډيني اثارو کې راغلي دي: چې په ژمي کې روژه نيول هغه غنیمت دی چې پ ه ډير آسانه لاس ته راځي، عمر رضي الله عنه به ويل: چې د ژمي موسم د نیکانو عابدانو لپاره غنیمت دی.
