सन्तान र यससँग सम्बन्धित मामिलालाई इस्लामले धेरै महत्त्व दिएको छ। आकाशहरू र धरतीमा अल्लाहको प्रभुत्व तथा व्यवस्थापनको बारेमा चर्चा गरेपछि सन्तान र यसको वरदानको बारेमा कुर्आनमा जो कुरा आएको छ त्यसले यही कुरातिर सङ्केत गर्छ। अल्लाहले भन्नुभएको छः {لِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ يَهَبُ لِمَنْ يَشَاءُ إِنَاثًا وَيَهَبُ لِمَنْ يَشَاءُ الذُّكُورَ (49) أَوْ يُزَوِّجُهُمْ ذُكْرَانًا وَإِنَاثًا وَيَجْعَلُ مَنْ يَشَاءُ عَقِيمًا إِنَّهُ عَلِيمٌ قَدِيرٌ} [الشورى: 49، 50]. अर्थः “सम्पूर्ण आकाश र पृथ्वीको सत्ता अल्लाहकै हो। उहाँले जे चाहनुहुन्छ त्यही सृष्टि गर्नुहुन्छ; जसलाई चाहनुहुन्छ छोरीहरू प्रदान गर्नुहुन्छ र जसलाई चाहनुहुन्छ, छोराहरू प्रदान गर्नुहुन्छ। वा उनीहरूलाई छोरा र छोरी दुबै प्रदान गर्नुहुन्छ अनि जसलाई चाहनुहुन्छ, निःसन्तान गर्नुहुन्छ। निश्चय नै उहाँ सर्वज्ञ तथा पूर्ण सामर्थ्यवान हुनुहुन्छ।” (सूरतुश्-शूराः ४२/ ४९-५०) अल्लाहले सन्तानलाई यस संसारमा जिन्दगीको शोभा तथा सजावटको उपमा दिनुभएको छ। भन्नुभएको छः {الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا} [الكهف: 46]. अर्थः “धन तथा सन्तान सांसारिक जीवनका शोभा हुन्।” (सूरतुल्-कहफः १८/ ४६)

बुवा-आमामाथि सन्तानको अधिकार

बालबालिका प्रतिको मायालु व्यवहारले उनीहरूको पालनपोषण र व्यक्तित्व विकासमा ठूलो प्रभाव पार्छ, तर उनीहरूको जीवनमै असर पार्ने र सोच विचारलाई संवेदनशील बनाउने अधिक माया र लाड प्यार भने दिनु हुँदैन। आमा-बुवाद्वारा सन्तानहरू प्रति दया र मायामा कमी, उनीहरूसँग कठोर व्यवहार र हेरचाहमा लापरवाही गर्नाले उनीहरूको आत्मा अँध्यारो हुनसक्छ, बुद्धि विकासमा नकारात्मक असर पर्नसक्छ र उनीहरूलाई अवज्ञा र विद्रोहतिर लैजाने कारण बन्न सक्छ। कहिलेकाहीँ यसले पथ-भ्रष्टता र कुलततिर पनि लैजान सक्छ।

बालबालिकाका नैतिक अधिकारहरू, परिवारमा आदर, सम्मान, शान्ति र स्नेहको वातावरण सृजना गर्नु, बुवा-आमा र घरका अन्य ठूला सदस्यहरू जस्तै- दाजुहरू वा दिदीहरू बीच लडाइ झगडा नहोस्, किनभने यसले साना बालबालिकाहरूको व्यवहारमा प्रभाव पार्छ र उनीहरूलाई चिन्ता, शत्रुता र घृणाको वातावरणमा धकेल्छ।

केही नैतिक अधिकारहरूः आमा-बुवाले आफ्नो सन्तानको लागि राम्रो सङ्गत व्यवस्था गर्ने कोसिस गर्नुपर्छ र खराब आचरण तथा निन्दनीय बानी व्यहोरा भएका मानिसहरूसँग घुलमिल हुन दिनु हुँदैन। किनभने खराब मानिसहरूसँग सङ्गत गर्नाले तिनिहरूको प्रभाव बच्चाहरूमा पर्छ र तिनका बानी व्यहोरा, आचरण र चालचलन यिनीहरूमा सर्छ।

आमा-बुवामाथि सन्तानको अधिकार

विवाह गर्दा असल पती र पत्नीको चयन

पुरुषले आफ्ना सन्तानहरूको लागि असल आमा बन्न लायक पत्नी चयन गर्नुपर्छ र महिलाले आफ्ना सन्तानहरूको लागि असल बुवा बन्न लायक पती चयन गर्नुपर्छ।

सन्तानको अस्तित्व र जीवनको अधिकार।

सन्तानको वंशको अधिकार

यो बच्चाले आफूलाई आफ्नो बाबुतिर सम्बोधित गर्ने अथवा म फलानो वंशको हुँ भन्न पाउने अधिकार हो, किनभने भौतिक र नैतिक अधिकारका सन्तानसँग सम्बन्धित सबै कुराहरू यसै अधिकारसँग जोडिएका हुन्छन्। कुनै शङ्कास्पद कारण वा स्वीकार गर्न नमिल्ने प्रमाण बाहेक कुनैपनि अवस्थामा पुरुषले आफ्नो सन्तानलाई अस्वीकार गर्न मिल्दैन।

सन्तानहरूको स्तनपानको अधिकार

आधुनिक विज्ञानले पनि स्तनपानको धेरै शारीरिक, मनोवैज्ञानिक र सामाजिक फाइदाहरू प्रमाणित गरेको छ। यो बच्चाको आवश्यकता र शारीरिक प्रतिरक्षाको लागि सबैभन्दा उपयुक्त र पूर्ण भोजन हो। जसले भविष्यमा उसको शारीरिक, मानसिक तथा मनोवैज्ञानिक वृद्धिमा राम्रो प्रभाव पार्छ अनि परिस्थिति अनुसार र भावनाहरूसँग राम्रो सुरक्षा र उचित तालमेल हुन्छ।

सन्तानहरूको राम्रो नामको अधिकार

राम्रो नाम पाउनु सन्तानहरूको माध्यामिक होइन, बरु प्राथमिक अधिकार र बुवाआमाको आधारभूत कर्तव्यहरू मध्ये एक हो। अल्लाहको रसूल सल्लल्लाहु अलैहि वसल्लमले आफ्ना साथीहरूलाई यस कुराको उत्साहित गर्नुहुन्थ्यो। उहाँ सल्लल्लाहु अलैहि वसल्लमले नकारात्मक नामहरूबाट बच्न र राम्रा नामहरू राख्न आफ्ना साथीलाई आदेश दिनुहुन्थ्यो। यहाँसम्म कि उहाँले इस्लाममा प्रवेश गरिसकेपछि केही सहाबाको नाम परिवर्तन गर्नुभयो। किनभने नामले मानिसको व्यक्तित्व र व्यवहारमा पनि प्रभाव पार्छ।

सन्तानहरूको अकीकाको अधिकार

अकीका भनेको बच्चा जन्मेपछि अल्लाहको कृतज्ञता तथा आभार प्रकट गर्ने नियतले विशेष सर्तहरूको साथ बच्चाको तर्फबाट जनावर जब्ह गर्नु हो। यस सम्बन्धमा अल्लाहको रसूल सल्लल्लाहु अलैहि वसल्लमले भन्नुभएको छः «كل غلام رهينة بعقيقته، تذبح عنه يوم سابعه، ويُحلق ويُسمَّى» (أبو داود 2838)، “प्रत्येक बच्चा आफ्नो अकीकाको बदलामा बन्धक हुन्छ, सातौं दिन उसको तर्फबाट जनावर जब्ह गरियोस्, उसको टाउको मुण्डन गरियोस् र उसको नाम राखियोस्।” (अबू दाउदः २८३८, सहीह) अर्को हदीसमा अल्लाहको रसूल सल्लल्लाहु अलैहि वसल्लमले भन्नुभएको छः «عن الغلام شاتان مكافئتان، وعن الجارية شاة» (أبو داود 2834). “(अकीकामा) छोराको तर्फबाट दुई बाख्राहरू बराबरका र छोरीको तर्फबाट एउटा बाख्रो हुनुपर्छ।” (अबू दाउदः २८३४)

सन्तानहरू प्रतिको मामिलामा इन्साफ गर्नु।

भौतिक र मनोवैज्ञानिक रूपमा व्यवहार गर्ने सन्दर्भमा छोरा होस् वा छोरी, दुबैमा कुनै भेदभाव गर्नुहुँदैन। नोमान बिन बशीर रजियल्लाहु अन्हुमाले भन्नुभएको छः मेरो बुवाले आफ्नो सम्पत्तिबाट केही माल मलाई हिबा (उपहार) दिनुभयो, त मेरी आमा अमरा बिन्ते रवाहा रजियल्लाहु अन्हाले (बुवासँग) भन्नुभयोः जबसम्म तपाईंले नबी सल्लल्लाहु अलैहि वसल्लमलाई यस कुरामा गवाह बनाउनु हुन्न तबसम्म म राजी छैन। त्यसपछि मेरो बुवा रसूल सल्लल्लाहु अलैहि वसल्लमको पासमा जानुभयो र भन्नुभयोः मैले मेरो छोरालाई केही दिएको छु। त रसूल सल्लल्लाहु अलैहि वसल्लमले सोध्नुभयोः के तिमीले आफ्ना सबै सन्तानहरूलाई यस्तै दिएका छौ ? उहाँले भन्नुभयोः दिएको छैन; अनि उहाँ सल्लल्लाहु अलैहि वसल्लमले भन्नुभयोः अल्लाहसँग डर र आफ्नो सन्तानहरू बीच इन्साफ गर। त्यसपछि मेरो बुवाले त्यो उपहार अथवा सदका रद्द गर्नुभयो र फिर्ता लग्नुभयो। (बुखारीः २५८७, मुस्लिमः १६२३)

सन्तानहरूको लागि दुआ गर्नु र उनीहरूलाई श्राप नदिनु।

अल्लाहको रसूल सल्लल्लाहु अलैहि वसल्लमले भन्नुभएको छः “तीनवटा दुआ यस्ता छन्, जसको स्वीकार हुनेमा कुनै सन्देह छैन। पीडितको दुआ, यात्रुको दुवा र बुवा-आमाको दुआ आफ्ना सन्तानहरूका लागि।” (इब्ने माजाः ३८६२, हदीस हसन) अर्को हदीसमा रसूल सल्लल्लाहु अलैहि भन्नुभएको छः “आफ्नो शरीर/ ज्यानलाई श्राप (बददुआ) नदेऊ, आफ्ना सन्तानहरूलाई श्राप नदेऊ र आफ्नो धन-सम्पत्तिलाई पनि श्राप नदेऊ। कहीँ यस्तो नहोस् कि अल्लाहसँग मागिने समयमा मुखबाट त्यो श्राप निस्कोस् र त्यो अल्लाहद्वारा स्वीकार होस्।” (मुस्लिमः ३००९) भनाइको तात्पर्य- कहीँ यस्तो नहोस्, तिमीले दिएको बददुआ अथवा श्राप अल्लाहको समक्ष स्वीकार होस् र तिमीमाथि विपत्ति आइलागोस्।”

तपाईंले पाठ सफलता पूर्वक पूरा गर्नुभयो